Zazaca, aynı zamanda Dimli veya Kirmancki olarak da bilinen, Türkiye’nin doğusunda, özellikle Tunceli, Bingöl, Erzincan ve Elazığ bölgelerinde konuşulan bir Kuzeybatı İran dili olan Zaza dilinde de birçok özlü söz bulunmaktadır. Zazaca, Zaza halkının kültürel ve sosyal yaşamını yansıtan zengin bir atasözleri ve deyimler hazinesine sahiptir. Bu özlü sözler genellikle yaşamın çeşitli yönlerini, ahlaki değerleri, toplumsal normları ve pratik bilgileri aktarır.
Zazaca özlü sözlerin çoğu, doğrudan Türkçe veya diğer dillere çevrildiğinde anlamını tam olarak yansıtmayabilir çünkü bu sözler belirli bir kültürel ve coğrafi bağlam içinde şekillenmiştir. Ancak, bu özlü sözlerin genel anlamlarını ve mesajlarını paylaşmak mümkündür.
İşte bazı Zazaca özlü sözler ve onların Türkçe karşılıkları:
1. Zazaca: “Ra canê xo ra nêzani, canê mirovî ra çı zani?”
Türkçe: “Kendi canını tanımayan, başkasının canını ne bilebilir?”
2. Zazaca: “Sêrê çiyanê kevir e, sêrê mirovanê zanîn e.”
Türkçe: “Dağların başı taştır, insanların başı bilgidir.”
3. Zazaca: “Pêşiya pêşî, pêşiya paşî.”
Türkçe: “Önce düşün, sonra yap.”
4. Zazaca: “Ma çi biyo, ziwanê ma ziyo.”
Türkçe: “Biz neysek, dilimiz de odur.”
5. Zazaca: “Xızır nêgêno, piya nêşino.”
Türkçe: “Hızır gelmezse, yoldaş yürümez.”
6. Zazaca: “Cı ra hewl bıde, hewl sana ra bıde.”
Türkçe: “Sen çabala, çaba da sana yardım etsin.”
7. Zazaca: “Mirov sıfte bıwane, kewê xwe serê çıya ra bıvane.”
Türkçe: “İnsan önce kendini bilsin, sonra başkalarını dağın tepesinden görsün.”
8. Zazaca: “Axê mirovî, axê deryayi.”
Türkçe: “İnsanın sözü, denizin suyu gibidir.”
9. Zazaca: “Ma ziwanê ma ra nêşikilîn, ziwanê mirovî ra çı şikilîn?”
Türkçe: “Kendi dilimizi korumazsak, başka dilleri nasıl koruyabiliriz?”
10. Zazaca: “Cıranê kevirî, mirovê biratî.”
Türkçe: “Taşın komşusu olmaz, insanın kardeşi olur.”
Bu özlü sözler, Zaza halkının yaşam felsefesini, doğa ile olan ilişkisini, toplumsal ilişkilerdeki beklentilerini ve ahlaki değerlerini yansıtır. Zazaca özlü sözler, genellikle yaşlılar tarafından gençlere aktarılır ve kuşaktan kuşağa geçen bir bilgelik kaynağı olarak görülür. Zazaca konuşan topluluklar arasında bu özlü sözlerin korunması ve yaşatılması, dilin ve kültürün sürdürülebilirliği açısından önemlidir.