Ünlü daralması, Türkçede ses bilgisi (fonoloji) ile ilgili bir olgudur ve dilin tarihî gelişimi sırasında bazı ünlülerin belirli koşullar altında dar ünlülere dönüşmesi sürecini ifade eder. Bu süreç, Türk dilinin ses yapısının zaman içinde nasıl evrildiğini göstermesi açısından önemlidir.
Türkçede ünlü daralması, genellikle uzun ve geniş olan ünlülerin, kelimenin yapısına veya kelime sonuna eklenen eklerin etkisiyle dar ünlülere dönüşmesi şeklinde gerçekleşir. Bu durum, dilin akıcılığını ve telaffuz kolaylığını artırır. Örneğin, “a” ve “e” gibi geniş ünlüler, bazı durumlarda “ı”, “i”, “u”, “ü” gibi dar ünlülere dönüşebilir.
Ünlü daralmasının en belirgin örneklerinden biri, fiil çekimlerinde görülür. Fiil kökü veya gövdesi geniş bir ünlüyle bitiyorsa, bazı ekler geldiğinde bu ünlü dar bir ünlüye dönüşebilir. Örneğin, “gelmek” fiilinin “-iyor” şimdiki zaman ekiyle çekimi sırasında “e” ünlüsü “i”ye dönüşür ve “geliyor” şeklinde bir kelime yapısı ortaya çıkar.
Ünlü daralması, Türk dilinin tarihî ve çağdaş dönemlerindeki ses olaylarını anlamak için kritik bir konsepttir. Bu ses olayı, Türkçenin esnek ve dinamik yapısını, aynı zamanda dilin nasıl bir ekonomi ilkesiyle işlediğini gösterir. Dilin ses sistemini ve dil bilgisi kurallarını öğrenirken ünlü daralmasının farkında olmak, Türkçenin doğru kullanımı için önemli bir adımdır.