Şeyh Edebali, Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluş döneminde yaşamış önemli bir İslam alimi ve Osman Gazi’nin kayınpederidir. Osmanlı Devleti’nin manevi kurucularından biri olarak kabul edilen Şeyh Edebali’nin öğütleri ve sözleri, Osmanlı hükümdarları ve toplum üzerinde derin etkiler bırakmıştır. Onun özlü sözleri, ahlaki değerler, devlet yönetimi, insan ilişkileri ve yaşam felsefesi üzerine yoğunlaşır. İşte Şeyh Edebali’nin bazı özlü sözleri:
1. “İnsanı yaşat ki, devlet yaşasın.”
Bu söz, devletin temel amacının insanların refahı ve mutluluğu olduğunu vurgular. Devletin varlık sebebinin insanların huzur ve güven içinde yaşamasını sağlamak olduğunu ifade eder.
2. “Bir ulusun yıkılması, duvarlarının yıkılmasıyla değil, gönüllerin yıkılmasıyla olur.”
Bu söz, bir toplumun veya devletin asıl gücünün manevi bağlar ve insanların birbirine olan sevgi ve saygısından kaynaklandığını belirtir.
3. “Adalet mülkün temelidir.”
Adaletin, bir devletin varlığını sürdürebilmesi için olmazsa olmaz bir temel olduğunu vurgular. Haksızlık ve adaletsizliklerin devletin temellerini sarsacağını ifade eder.
4. “Bilge kişi, lisanı ile değil, fikri ile konuşur.”
Bu söz, gerçek bilgeliğin sadece konuşmakla değil, düşünmekle ve akılcı fikirlerle ortaya çıktığını anlatır.
5. “Dostun attan, akıllı düşmandan kork.”
Gerçek dostların hataları olabileceğini, ancak akıllı düşmanların daha tehlikeli olabileceğini ifade eder.
6. “Eğri ile yürüyen doğruya varmaz.”
Doğru olmayan yolların ve yöntemlerin sonunda iyi sonuçlar getirmeyeceğini belirtir.
7. “Kötülükle geçen ömür, ömür sayılmaz.”
Kötü işlerle ve davranışlarla geçirilen bir hayatın değersiz olduğunu vurgular.
8. “Komşunu açken tok yatma.”
Toplumsal dayanışma ve yardımlaşmanın önemini vurgular. İnsanların birbirlerinin ihtiyaçlarına duyarlı olmaları gerektiğini belirtir.
9. “Söz uçar, yazı kalır.”
Söylenen sözlerin unutulabileceğini, ancak yazılı olanların kalıcı olduğunu ifade eder.
10. “Veren eli herkes öper, alacak eli kimse sevmez.”
Cömertlik ve yardımseverliğin insanlar tarafından takdir edildiğini, ancak borç isteyen veya talepkar olan kişilerin sevilmediğini anlatır.
Şeyh Edebali’nin bu ve benzeri özlü sözleri, Osmanlı kültüründe ve Türk toplumunda yüzyıllar boyunca aktarılmış ve önemli öğütler olarak kabul edilmiştir.