Kürtçe deyimler, tek tek sözcüklerin ötesine geçen ve konuşmaya renk katan kalıplardır. Göç, doğa, aile ve topluluk yaşamı gibi temalardan beslenir; duyguyu kısa ve çarpıcı bir mecazla aktarır. Bu sayfada sık kullanılan Kürtçe (ağırlıkla Kurmancî, yer yer Soranî) deyimler, yanlarında kısa Türkçe açıklamaları ve gerekli yerlerde kullanım notları ile derlenir. Yazımda Kurmancî için Latin, Soranî için Arap harfli biçim görülebilir; çeviriler birebir değil, bağlama açıklık getiren yorumlardır. Bu derleme, dil öğrenenler ve meraklılar için günlük diyalogları, stran/dengbêj anlatılarını ve modern medya konuşmalarını daha rahat anlamayı amaçlar. Örnekler; duygu, cesaret, sabır, kader, yolculuk, misafirlik ve toplumsal ilişkiler gibi geniş bir tema yelpazesini kapsar.
- Ez ez’îm tû tû’ye. — Herkes kendi yolunda; ben benim sen sensin.
- Aqilê sivik barê girane. — Kafası hafif olanın yükü ağır olur (cahilin işi baş ağrıtır).
- Av bi bêjîngê nayê civandin. — Elekle su toplanmaz; imkânsız işe kalkışma. gotinenpesiyan.wordpress.com
- Ava de serî; çi bihostek çi çar tilî. — Başı aşan su; taşmış taşmıştır.
- Ba ji tehtê çi dibe? — Yel kayadan ne götürür; sağlamdan eksilmez.
- Ban qul be, binban şil e. — Çatı akıyorsa altı da ıslaktır; üst bozuksa alt etkilenir.
- Behr bi devê kûçika heram nabe. — Deniz itin ağzıyla haram olmaz; kötü söz gerçeği bozmaz.
- Bela tên serê mêra. — Bela yiğidin başına gelir; cesur risk alır.
- Bext nadim bi text. — Bahtımı makama değişmem; talih her şeyden kıymetlidir.
- Bi dinyê bişêwir, bi aqilê xwe bik. — Herkese danış ama kararını kendin ver.
- Bila dilê min bi dil be… — Gönül hoş olsun da üst baş fark etmez; asıl olan iç huzurudur.
- Bila hespê çê be, bila bê nal be. — İyi at olsun, nalı olmasa da olur; öz kalite önemlidir.
- Bila rû bêşe, zik ne êşe. — Yüz acısın, karın ağrımasın; ufak zahmete katlan, can sağ olsun.
- Birîndar bi birîna xwe zane. — Yarayı en iyi yaralı bilir.
- Bişuğle weke mêra, bûxe weke şêra. — Adam gibi çalış, aslan gibi ye.
- Çêlîkê mara bê jahr nabin. — Yılanın yavrusu zehirsiz olmaz.
- Çira ji kora re, def ji kera re bêfêde ye. — Çırağın köre, davulun sağıra faydası yoktur.
- Dara xwezîya hêşîn nabe. — “Keşke”nin ağacı yeşermez; pişmanlık fayda etmez. Vikisöz
- Deriyê xwe bigire, cîranê xwe diz dernexe. — Kapını kapa ki komşunu hırsız çıkarma; tedbir şüpheyi keser.
- Destê xebitî li ser zikê têre. — Çalışan el tok karnın üstündedir.
- Destikê bivir ne ji darê be, dar nakeve. — Baltanın sapı ağaçtan olmazsa ağaç devrilmez; içeriden destek gerekir. occo mahabad
- Dev dixwe, rû fedî dike. — Ağız yer, yüz utanır; yiyenin mahcubiyeti yüzüne vurur.
- Dê û dotê şerkirin, bêaqila bawer kirin. — Ana-kız kavga eder, akılsız ciddiye alır.
- Dibêjin: tu li rê, qeze û bele jî li rê. — Yola çıkan kazası-belasıyla çıkar; her işin riski var.
- Dibêjin: Şam şeqir e, welat jî şêrintir e. — Şam şeker, vatan daha tatlıdır; vatan sevgisi.
- Dinya guleke; bêhn bike û bide hevalê xwe. — Dünya bir güldür; kokla ve dostunla paylaş.
- Dinya li dinyê; çavê gur li mîhê. — Kurdun gözü koyundadır; fırsatçı hep aynı şeye bakar.
- Dûjminê te gêrikek be jî, hesabê xwe bike. — Düşmanın karınca bile olsa tedbirini al.
- Dûr bî nure. — Uzak ışıklıdır; uzaktan her şey cazip görünür.
- Eger xêr bê welatekî, hemî cîhê welat digihê. — İyilik gelirse tüm ülkeye yayılır.
- Erd birinc be, av rûn be; xwedî tunebe zû xelas dibe. — Sahipsiz mal tez biter.
- Eyarê bênamûsa firehe. — Yüzsüzün postu geniştir; arsızdan her şey beklenir.
- Ez hêdî dimeşim, bela digihê min; ez zû dimeşim, ez digihêm bela. — Kaçsan da kovsan da kaderden kaçılmaz.
- Ê diziya hingiv bike, mêş pêvedin. — Bal hırsızını arı sokar; eden bulur.
- Galgala ket nav dev û diranê… — Ağızdan çıkan söz memleket gezer; söz hızla yayılır.
- Gîya di bin kevir de namîne. — Taş altında ot bitmez; baskı altında gelişme olmaz.
- Gur dikujin, qijik dixwin. — Kurt öldürür, karga yer; emek başkasına kalır. occo mahabad
- Ha kevir li cer ket, ha cer li kevir ket. — Ha taş testiye çarpmış ha testi taşa; sonuç değişmez.
- Hemî gotin nayên gotin. — Her söz söylenmez; yerinde ve zamanında konuşmalı.
- Hem serê xwe dişkîne hem jî xercê xwe dide. — Hem dayak yer hem parasını öder; iki kat zarara uğrar.
- Her gîha li ser koka xwe şîn tê. — Her ot kendi kökü üzerinde yeşerir; herkes kendi dayanağında serpilir.
- Hinek dikin, hinek dixwun. — Kimi yapar kimi yer; emek adaletsiz paylaşılıyor.
- Ji hirçkê du eyar dernayê. — Bir ayıdan iki post çıkmaz; bir şeyden iki fayda bekleme.
- Kaniya ku tu avê jê vexwî, kevra navê jî. — Su içtiğin pınara taş atma; nimete nankörlük etme.
- Ku te girt bermede; ku te berda bi dû nekeve. — Tuttunsa bırakma; bıraktıysan peşine düşme.
- Kûçik ji kê bitirse, bi wî alî direye. — Köpek en çok korktuğu yana havlar; korku saldırganlık doğurur.
- Mirîşka bigere, wê lingê wê bi zelq be. — Gezen tavuğun ayağı pis olur; çok gezen küçük sıkıntı çeker.
- Mirov xwe bi destê xwe ne xurîne, xura mirov naşkê. — Kişi kendi işini kendi görmezse kimse yapmaz.
- Ne dujminê xeraba bin; dujminê xerabîyê bin. — Kötülerin değil, kötülüğün düşmanı olun.
- Serê du beran di beroşkê de nakela. — İki koçun başı bir kazanda kaynamaz; iki güçlü aynı yerde barınmaz. gotinenpesiyan.wordpress.com
Kaynak notu: Bu derleme, Kürtçe atasözleri/deyimleri toplayan açık listelerden faydalanılarak hazırlandı; biçim ve yazım varyantları bölgeye göre değişebilir. Örnek kaynaklar: WordPress’te “Gotinên Pêşîyan” sayfaları ve seçme listeler. gotinenpesiyan.wordpress.comocco mahabadVikisöz