Arapça’da cümle irabı (gramer yapısı), cümlenin anlam ve yapısına göre değişiklik gösteren bir uygulamadır. Bu, Arapça’nın özellikle Fiil, İsim ve Harf olmak üzere üç temel unsuruna dayanır. İrab, kelimenin cümle içindeki işlevine göre son harfin hareketini (hareke) belirler.
1. Basit İsim Cümlesi (Mübtede ve Haber):
– الْكِتَابُ جَدِيدٌ (Kitap yeni).
– الْكِتَابُ: Mübtede, marfu (üstün ile).
– جَدِيدٌ: Haber, marfu.
2. Fiil Cümlesi:
– ذَهَبَ الْمُعَلِّمُ إِلَى الْمَدْرَسَةِ (Öğretmen okula gitti).
– ذَهَبَ: Fiil, geçmiş zaman (mazi) ve mabni.
– الْمُعَلِّمُ: Fail, marfu.
– إِلَى الْمَدْرَسَةِ: Cümlede mef’ul bihi (zarf), mef’ulun bih olarak içinde hareket vardır, mansub veya mecrur.
3. Emir Cümlesi:
– اُكْتُبِ الدَّرْسَ (Dersi yaz).
– اُكْتُبِ: Fiil emir, mabni.
– الدَّرْسَ: Mef’ul bihi, mansub.
4. Nefi Cümlesi:
– لَمْ يَذْهَبِ الطَّالِبُ إِلَى المَدْرَسَةِ (Öğrenci okula gitmedi).
– لَمْ: Nefi partikeli, mabni.
– يَذْهَبِ: Fiil müzari’ nefiye çekilmiş, mabni.
– الطَّالِبُ: Fail, marfu.
– إِلَى المَدْرَسَةِ: Mef’ul bihi, mecrur.
5. Taleb Cümlesi (İstek):
– هَلْ تَذْهَبُ إِلَى السُّوقِ؟ (Pazara gider misin?)
– هَلْ: İstek partikeli.
– تَذْهَبُ: Fiil müzari, marfu.
– إِلَى السُّوقِ: Mef’ul bihi, mecrur.
Bu örnekler, Arapça cümle irabının temel şekillerini ve kelime işlevlerine göre nasıl değiştiğini göstermektedir.