Cezeri, asıl adıyla El-Cezeri, tam adıyla Badi’ al-Zaman Abu’l Izz İsmail ibn ar-Razzaz al-Jazari, 12. yüzyılın sonları ile 13. yüzyılın başlarında yaşamış olan ünlü Müslüman bilgin, mühendis, mucit ve otomata ustasıdır. Kendisi, özellikle su mekaniği üzerine yaptığı çalışmalar ve yarattığı otomatik makinelerle tanınır. 1136 ile 1206 yılları arasında Cizre’de yaşamıştır, bu yüzden “el-Cezeri” (Cizreli) lakabını almıştır. Zamanının en ileri gelen teknik alimlerinden biri olarak kabul edilir.
### Yaşamı
Cezeri, Artuklu sarayında çalışmış ve burada bilgisini sultanların hizmetine sunmuştur. Kendisi, dönemin bilimsel ve teknik bilgi birikimini kullanarak birçok yenilikçi icat geliştirmiştir. Bu buluşlarının çoğu, suyun gücünü kullanarak çalışan otomatik makineler ve aletlerdir.
### Eserleri
El-Cezeri’nin en ünlü eseri, 1206 yılında tamamladığı “Kitab fi ma’rifat al-hiyal al-handasiyya” (Mekanik Hileler Kitabı) adlı eseridir. Bu eser, içerisinde çok çeşitli makinaların ve otomatların detaylı tasvirlerini ve yapım aşamalarını içermektedir. Toplamda elli bölümü bulunan bu kitap, su pompaları, saatler, otomatik kapılar ve suyun yükseltilmesi gibi birçok işlevsel aletin yanı sıra eğlence amaçlı kullanılan robotlar ve müzik otomatları tasarımlarını da içerir.
### Teknik Yenilikler ve Buluşları
1. **Su Saati**: El-Cezeri’nin en dikkate değer yeniliklerinden biri, hem astrolojik chartlara sahip hem de mekanik olarak kuş figürleri ve müzikle saat başı gösterim sunan sofistike bir elektromekanik su saati olan ‘Elephant Clock’udur. Bu saat, dünyanın dört bir yanından kültürel elementleri birleştiren ve farklı medeniyetler arasında teknolojik ve kültürel transferin bir temsilcisi olarak değerlendirilir.
2. **Su Pompaları ve Yükselticiler**: Cezeri, suyun kaldırılması ve yönlendirilmesi konusunda çeşitli mekanizmalar icat etmiştir. Bu mekanizmalar arasında çarklar, kaldıraçlar ve dişliler kombinasyonunu içeren ince ayarlı sistemler bulunmaktadır.
3. **Otomatik Müzik Oynatıcılar**: Mekanik bant yöntemiyle çalışan otomatik müzik oynatıcılar, Cezeri’nin yaratıcılığının ve bilgisinin boyutlarını gösteren başka bir alandır.
### Mirası
Cezeri’nin çalışmaları, modern makinelerin ve robot teknolojisinin gelişimine katkıda bulunan erken örnekler arasında yer alır. Onun otomatik makineler konsepti, daha sonraları Avrupa’da Rönesans döneminde mekanik bilimlerin ilerlemesini teşvik edici bir ilham kaynağı olmuştur. El-Cezeri, günümüzde hem Doğu’da hem de Batı’da mekanik mühendisliği ve robotik alanlarında geçmişin kıymetli bir mirası olarak kabul edilir. Genç mühendis ve mucitlere ilham kaynağı olmaya devam eden Cezeri’nin, yenilikçi çalışmaları, problem çözme ve analitik düşünme yeteneğinin önemini vurgular.