Göktürkler veya Kök Türkler, 6. ve 8. yüzyıllar arasında Orta Asya’da hüküm sürmüş bir Türk devletidir. Göktürkler, Türk tarihinde önemli bir yere sahiptir ve Türk yazı tarihinin en eski örnekleri olan Orhun Abideleri’nde (Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk Anıtları) yer alan yazıtlar, Göktürklerin düşünce dünyasını ve yaşam felsefesini yansıtan özlü sözler içerir. Bu yazıtlar, aynı zamanda Türk edebiyatının da ilk örnekleri arasında kabul edilir.
Göktürk yazıtlarında geçen özlü sözler, devlet yönetimi, ahlak, adalet, liderlik ve toplumsal düzen gibi konulara değinir. İşte Göktürk yazıtlarından derlenmiş bazı özlü sözler:
1. “Türk, töre ile dirlik bulur.” – Bu söz, Türk toplumunun töre (geleneksel hukuk ve ahlak kuralları) ile düzen ve istikrar kazandığını vurgular.
2. “Ulus kımız içse de, kan içse de, birlikte içsin.” – Bu ifade, ulusun birliğinin ve dayanışmasının önemini belirtir, ne olursa olsun birlikte hareket etmenin gerekliliğini vurgular.
3. “Kutlu olsun kişi, töreye uygun yaşar.” – Kut’un (göksel güç, talih) kişiye töreye uygun yaşadığı sürece eşlik edeceği düşüncesi dile getirilir.
4. “Kanun koydum, kanunsuzluk olmasın diye.” – Bilge Kağan’ın adaleti sağlamak ve düzensizliği önlemek amacıyla kanunlar koyduğunu ifade eder.
5. “İyilikle kötülük bir olmaz.” – İyilik ve kötülüğün birbirinden farklı olduğu ve iyiliğin her zaman üstün tutulması gerektiği anlamına gelir.
6. “Kardeş kavgası, ulus yıkılışıdır.” – Kardeşler arasındaki anlaşmazlığın ve kavganın, tüm ulusu yıkıma götürebileceği uyarısında bulunur.
7. “Bilge kişi, sözü dinlenir.” – Bilgelik ve akıl sahibi kişilerin sözlerine önem verilmesi gerektiğini belirtir.
8. “Kuvvetli olan haklı değil, haklı olan kuvvetlidir.” – Haklının güçlü olduğu, güçlünün değil haklının desteklenmesi gerektiği vurgulanır.
9. “El elden üstündür, er erden üstün.” – İnsanların birbirlerine üstünlük kurabileceği, ancak gerçek üstünlüğün erdemli ve yiğit kişilerde olduğu anlatılır.
10. “Yurtta sulh, cihanda sulh.” – Bu ifade, hem iç huzurun hem de dünya barışının önemini vurgular ve daha sonraları Mustafa Kemal Atatürk tarafından da benimsenen bir ilke haline gelmiştir.
Göktürk yazıtlarındaki bu ve benzeri özlü sözler, Türk düşünce tarihindeki derinliği ve devlet anlayışındaki temel prensipleri yansıtır. Bu sözler, günümüzde de Türk kültürünün ve edebiyatının anlaşılmasında önemli bir kaynak olarak kabul edilir.